Nie znamy ich historii

Zakopiańskie Centrum Kultury, Centrum Kultury Rodzimej w willi Czerwony Dwór w Zakopanem prezentuje wystawę „Miłości nauka. Krzyże i piety”. W dwóch salach na parterze i w kolejnych na piętrze zostały wyeksponowane krzyże i piety. Niektóre niepozorne, ze skromną figurą ukrzyżowanego Jezusa, inne – rzeźbione z wieloma symbolicznymi i ozdobnymi elementami. Małe i duże, wiszące i stojące. W większości wykonane z drewna, ale też np. odlane z metalu. Czasem przypominają ołtarzyki, kapliczki, ale nie ma dwóch takich samych eksponatów. Każdy jest jedyny w swoim rodzaju.

Omodlone

Zazwyczaj na wystawie podkreślane są eksponowane dzieło, nazwisko jego twórcy, czasem data powstania. Tym razem jest inaczej. Świadczące o wierze kolejnych pokoleń mieszkańców Podhala krzyże i piety są anonimowe. Przez lata, a czasem i wieki były istotną częścią wystroju wnętrz góralskich chałup albo kapliczek znajdujących się przy podhalańskich zagrodach, gdzie modliły się góralskie rodziny. – Trudna to wystawa i trochę inna niż te prezentowane do tej pory – zauważa jej kurator dr Małgorzata Wnuk, koordynator ds. Centrum Kultury Rodzimej w willi Czerwony Dwór, i wyjaśnia: – Jej tytuł „Miłości nauka. Krzyże i piety” nawiązuje do XIX-wiecznej pieśni ks. Karola Antoniewicza, kaznodziei, poety, kompozytora. Pieśni, którą wszyscy znamy i którą co roku śpiewamy w okresie Wielkiego Postu.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Reklama

Kurator wskazuje, że tradycja na Podhalu jest bardzo silna. W każdej góralskiej chałupie był krzyż, były obrazy, często oleodruki. – Zostały one omodlone przez pokolenia – podkreśla. – Za każdym z nich stoi jakaś historia, ale tak naprawdę to one wszystkie są w pewnym sensie anonimowe, bo nie znamy ich autorów, nie znamy ich historii. Przypominając o postawionym przez górali w 1901 r. na Giewoncie krzyżu, Małgorzata Wnuk przekonuje, że jest on symbolem przede wszystkim niezgłębionej tajemnicy odkupienia.

Prawda o ukrzyżowaniu

Wystawie towarzyszy starannie wydany katalog, w którym zamieszczono esej, autorstwa dr hab. Anny Mlekodaj, o krzyżu jako znaku, symbolu chrześcijańskim. Uczestniczący w wernisażu poznali m.in. historię krzyża, jego różne postrzeganie na przestrzeni wieków, także w dziejach chrześcijaństwa. – Każdy krzyż jest tekstem, który powstał w pewnym czasie, według pewnego wyobrażenia, pewnych potrzeb – przekonuje Anna Mlekodaj i dodaje, że po drugiej stronie krzyża jest prawda o ukrzyżowaniu, ale też o zmartwychwstaniu i odkupieniu. – To dla nas bardzo trudna prawda, my nie jesteśmy w stanie jej przeniknąć ludzkim rozumem, dlatego mamy wiarę, a krzyż jest jej symbolem – uważa autorka eseju.

Zauważa, że wyeksponowane na wystawie znaki wiary niejednokrotnie nie są dziełami sztuki, ale wiele z nich jest częścią sztuki ludowej. – Jest w nich ta wielka siła człowieka, który mierzy się z sacrum, który chce przez swoje dzieło przybliżyć je innym – przekonuje Anna Mlekodaj.

Pasja księdza z Gronia

Prezentowane eksponaty zostały zachowane od zniszczenia i są przechowywane przez człowieka, który nie był obecny na wernisażu i którego nazwiska, zgodnie z życzeniem, nawet na nim nie wymieniono. Nieoficjalnie wiele osób powtarzało jednak, że krzyże i piety udostępnił ksiądz; kilka jego obrazów na szkle wyeksponowanych na tej wystawie musiało uczestnikom wernisażu zastąpić ich autora.

Tak się złożyło, że przed laty poznałam urodzonego w Groniu kapłana i malarza, który mieszkał wówczas w Bukowinie Tatrzańskiej i już zbierał obrazy, figury i rzeźby o charakterze sakralnym. Jak opowiadał Niedzieli w 2009 r., ta pasja wynikła z faktu, że zauważył niepokojące zjawisko – obrazy, którymi przed laty obwieszano ściany góralskich domów, z dnia na dzień przestały zajmować te miejsca. Upychano je na strychach, za szafami, a zniszczone palono, więc podjął decyzję, aby zbierać te omodlone znaki wiary. – Mam świadomość, że nie mają one wielkiej wartości materialnej, ale mają wartość duchową, są częścią kultury chrześcijańskiej i jako takim należy się im odpowiednie miejsce – wyjaśniał wówczas ks. Władysław Podhalański. – Bez względu na to, czy mam pieniądze, czy też nie, staram się te obrazy, a czasem świątki, rzeźby ludowe, skupować, bo myślę sobie, że są one dowodem religijności Polaków i powinny przetrwać. Pasja kapłana została doceniona. – To dobrze, że znalazł się ktoś, kto przyjmuje pod swój dach niechciane krzyże, rzeźby i święte obrazy, kto pozwala im współistnieć i opowiadać pojedyncze ludzkie historie wiary. Dzięki nim zachowuje się poczucie ciągłości i sukcesji – przekonuje dr Wnuk, która zauważa, że Czerwony Dwór, umożliwiając poznanie krzyży i dewocjonaliów, z których każdy miał kiedyś ważne miejsce w czyimś doświadczeniu Boga, stał się dla tych znaków wiary na pewien czas gościnnym domem.

Zachęta do wpatrywania

Wystawę można zwiedzać do 14 kwietnia w godzinach otwarcia willi Czerwony Dwór, do czego zachęcają organizatorzy. Przekazują, że ekspozycja idealnie wpisuje się w okres Wielkiego Postu i Wielkanocy. – To jest wystawa wielokrotnego odwiedzania. Trzeba tu przyjść kilka razy z większym zapasem czasu – podkreśla Anna Mlekodaj i zachęca do wpatrywania się w eksponowane krzyże i piety: – Jeśli dobrze się wpatrzymy, to zobaczymy coś, co jest dalej. I takiego wpatrzenia się życzę każdemu w Wielkim Poście i później.

Drodzy bracia i siostry, W ostatnich katechezach widzieliśmy, jak czytanie i rozważanie Pisma Świętego w modlitwie osobistej i wspólnotowej otwierają na słuchanie Boga, który do nas mówi i rozbudzają światło, aby zrozumieć teraźniejszość. Dzisiaj chciałbym mówić o świadectwie i modlitwie pierwszego męczennika Kościoła, św. Szczepana, jednego z siedmiu wybranych do posługi miłości względem potrzebujących. W chwili jego męczeństwa, opowiedzianej w Dziejach Apostolskich, ujawnia się po raz kolejny owocny związek między Słowem Bożym a modlitwą. Szczepan został doprowadzony przed trybunał, przed Sanhedryn, gdzie oskarżono go, iż mówił, że „Jezus Nazarejczyk zburzy...[świątynię] i pozmienia zwyczaje, które nam Mojżesz przekazał” (Dz 6, 14). Jezus podczas swego życia publicznego rzeczywiście zapowiadał zniszczenie świątyni Jerozolimskiej: „Zburzcie tę świątynię, a Ja w trzech dniach wzniosę ją na nowo” (J 2,19). Jednakże, jak zauważył św. Jan Ewangelista, „On zaś mówił o świątyni swego ciała. Gdy więc zmartwychwstał, przypomnieli sobie uczniowie Jego, że to powiedział, i uwierzyli Pismu i słowu, które wyrzekł Jezus” (J, 21-22). Mowa Szczepana przed trybunałem, najdłuższa w Dziejach Apostolskich, rozwija się właśnie na bazie tego proroctwa Jezusa, który jako nowa świątynia inauguruje nowy kult i zastępuje ofiary starożytne ofiarą składaną z samego siebie na krzyżu. Szczepan pragnie ukazać, jak bardzo bezpodstawne jest skierowane przeciw niemu oskarżenie, jakoby obalał Prawo Mojżesza i wyjaśnia swoją wizję historii zbawienia, przymierza między Bogiem a człowiekiem. Odczytuje w ten sposób na nowo cały opis biblijny, itinerarium zawarte w Piśmie Świętym, aby ukazać, że prowadzi ono do „miejsca” ostatecznej obecności Boga, jakim jest Jezus Chrystus, a zwłaszcza Jego męka, śmierć i Zmartwychwstanie. W tej perspektywie Szczepan odczytuje też swoje bycie uczniem Jezusa, naśladując Go aż do męczeństwa. Rozważanie Pisma Świętego pozwala mu w ten sposób zrozumieć jego misję, jego życie, chwilę obecną. Prowadzi go w tym światło Ducha Świętego, jego osobista, głęboka relacja z Panem, tak bardzo, że członkowie Sanhedrynu zobaczyli jego twarz „podobną do oblicza anioła” (Dz 6, 15). Taki znak Bożej pomocy, przypomina promieniejące oblicze Mojżesza, gdy zstępował z góry Synaj po spotkaniu z Bogiem (por. Wj 34,29-35; 2 Kor 3,7-8). W swojej mowie Szczepan wychodzi od powołania Abrahama, pielgrzyma do ziemi wskazanej przez Boga, którą posiadał jedynie na poziomie obietnicy. Następnie przechodzi do Józefa, sprzedanego przez braci, którego jednak Bóg wspierał i uwolnił, aby dojść do Mojżesza, który staje się narzędziem Boga, aby wyzwolić swój naród, ale napotyka również wielokrotnie odrzucenie swego własnego ludu. W tych wydarzeniach, opisywanych przez Pismo Święte, w które Szczepan jest, jak się okazuje religijnie zasłuchany, zawsze ujawnia się Bóg, który niestrudzenie wychodzi człowiekowi naprzeciw, pomimo, że często napotyka uparty sprzeciw, i to zarówno w przeszłości, w chwili obecnej jak i w przyszłości. W tym wszystkim widzi on zapowiedź sprawy samego Jezusa, Syna Bożego, który stał się ciałem, który - tak jak starożytni Ojcowie - napotyka przeszkody, odrzucenie, śmierć. Szczepan odwołuje się zatem do Jozuego, Dawida i Salomona, powiązanych z budową świątyni Jerozolimskiej i kończy słowami proroka Izajasza (66, 1-2): „Niebiosa są moim tronem, a ziemia podnóżkiem nóg moich. Jakiż to dom możecie Mi wystawić i jakież miejsce dać Mi na mieszkanie? Przecież moja ręka to wszystko uczyniła” (Dz 7,49-50). W swoim rozważaniu na temat działania Boga w historii zbawienia, zwracając szczególną uwagę na odwieczną pokusę odrzucenia Boga i Jego działania, stwierdza on, że Jezus jest Sprawiedliwym zapowiadanym przez proroków; w Nim sam Bóg stał się obecny w sposób wyjątkowy i ostateczny: Jezus jest „miejscem” prawdziwego kultu. Szczepan przez pewien czas nie zaprzecza, że świątynia jest ważna, ale podkreśla, że „Najwyższy jednak nie mieszka w dziełach rąk ludzkich” (Dz 7, 48). Nową, prawdziwą świątynią, w której mieszka Bóg jest Jego Syn, który przyjął ludzkie ciało. To człowieczeństwo Chrystusa, Zmartwychwstałego gromadzi ludy i łączy je w sakramencie Jego Ciała i Krwi. Wyrażenie dotyczące świątyni „nie zbudowanej ludzkimi rękami” znajdujemy także w teologii świętego Pawła i Liście do Hebrajczyków: ciało Jezusa, które przyjął On, aby ofiarować siebie samego jako żertwę ofiarną na zadośćuczynienie za grzechy, jest nową świątynią Boga, miejscem obecności Boga żywego. W Nim Bóg jest człowiekiem, Bóg i świat kontaktują się ze sobą: Jezus bierze na siebie cały grzech ludzkości, aby go wnieść w miłość Boga i aby „spalić” go w tej miłości. Zbliżenie się do krzyża, wejście w komunię z Chrystusem oznacza wejście w to przekształcenie, wejście w kontakt z Bogiem, wejście do prawdziwej świątyni. Życie i mowa Szczepana nieoczekiwanie zostają przerwane wraz z ukamienowaniem, ale właśnie jego męczeństwo jest wypełnieniem jego życia i orędzia: staje się on jedno z Chrystusem. W ten sposób jego rozważanie odnośnie do działania Boga w historii, na temat Słowa Bożego, które w Jezusie znalazło swoje całkowite wypełnienie, staje się uczestnictwem w modlitwie Pana Jezusa na krzyżu. Rzeczywiście woła on przed śmiercią: „Panie Jezu, przyjmij ducha mego!” (Dz 7, 59), przyswajając sobie słowa Psalmu 31,6 i powtarzając ostatnią wypowiedź Jezusa na Kalwarii: „Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mojego” (Łk 23,46); i wreszcie, tak jak Jezus zawołał donośnym głosem wobec tych, którzy go kamienowali: „Panie, nie poczytaj im tego grzechu!” (Dz 7, 60). Zauważamy, że chociaż z jednej strony modlitwa Szczepana podejmuje modlitwę Jezusa, to jest ona skierowana do kogo innego, gdyż jest ona skierowana do samego Pana, to znaczy do Jezusa, którego uwielbionego kontempluje po prawicy Ojca: „Widzę niebo otwarte i Syna Człowieczego, stojącego po prawicy Boga” (w. 56). Drodzy bracia i siostry, świadectwo św. Szczepana daje nam pewne wskazania dla naszej modlitwy i życia. Możemy się pytać: skąd ten pierwszy chrześcijański męczennik czerpał siłę do stawiania czoła swoim prześladowcom i aby dojść do daru z siebie samego? Odpowiedź jest prosta: ze swej relacji z Bogiem, ze swej komunii z Chrystusem, z rozważania Jego historii zbawienia, dostrzegania działania Boga, które swój szczyt osiągnęło w Jezusie Chrystusie. Także nasza modlitwa musi się karmić słuchaniem Słowa Bożego w komunii z Jezusem i Jego Kościołem. Drugi element to ten, że św. Szczepan widzi w dziejach relacji miłości między Bogiem a człowiekiem zapowiedź postaci i misji Jezusa. On - Syn Boży - jest świątynią „nie zbudowaną ludzkimi rękami”, w której obecność Boga stała się tak bliska, że weszła w nasze ludzkie ciało, aby nas doprowadzić do Boga, aby otworzyć nam bramy nieba. Tak więc nasza modlitwa powinna być kontemplacją Jezusa siedzącego po prawicy Boga, Jezusa jako Pana naszego, mojego codziennego życia. W Nim, pod przewodnictwem Ducha Świętego, możemy także i my zwrócić się do Boga, nawiązać realny kontakt z Bogiem, z zaufaniem i zawierzeniem dzieci, które zwracają się do Ojca, który je nieskończenie kocha. Dziękuję. tlum. st (KAI) / Watykan