Stosowny Dekret Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów odczytano na początku Mszy św. Dokument podpisał prefekt Kongregacji kard. Robert Sarah. Odczytanie dekretu zgromadzeni przyjęli rzęsistymi brawami. Uroczystość odbyła się w ramach obchodów 200. rocznicy istnienia diecezji siedleckiej.

Oprócz episkopatu Polski w Mszy uczestniczyli parlamentarzyści władze województwa lubelskiego oraz mieszkańcy Janowa Podlaskiego, którzy uczestniczą w uroczystości obserwując jej przebieg na telebimach ustawionych przed świątynią.

Biskup siedlecki Kazimierz Gurda wspomniał na początku Mszy o męczeństwie unitów podlaskich z 1874 r. - Wincentego Lewoniuka i 12 jego towarzyszy. Broniąc przed przejęciem przez prawosławnych świątyni w Pratulinie ponieśli oni śmierć męczeńską.

"Dziękujemy za świadków wiary, którzy nie wahali się oddać życia za Chrystusa i Kościół. Obyśmy dziś byli świadkami jedności w Jezusowym Kościele" - mówił bp Gurda.

Także nuncjusz apostolski w Polsce przekazując błogosławieństwo papieża Franciszka przypomniał, że diecezja siedlecka została uświęcona męczeńską krwią Wincentego Lewoniuka i towarzyszy. "Niech ta diecezja wydaje owoce godne znamienitej przeszłości" - mówił abp Pennacchio.

W homilii abp Stanisław Gądecki powiedział, że cała Europa przeszła po wojnie rewolucję wyzwalania się z wszelkich więzów, które uznano za krępujące. Spowodowało to samotność człowieka, tymczasem, jak podkreślił, lekarstwem na powszechne dziś poczucie samotności jest jedność z Bogiem.

Zastanawiając się na tym jakie znaczenie ma Trójca Święta dla osobistego życia chrześcijanina abp Gądecki powiedział, że tajemnica ta uczy przede wszystkim komunii, jedności, wspólnoty z Bogiem i ludźmi. Wskazał, że jedność z Bogiem i między ludźmi są ze sobą zawsze ściśle powiązane.

"Gdzie burzy się jedność z Bogiem (Ojcem, Synem i Duchem Świętym), tam burzy się także źródło komunii między nami, a gdzie nie żyje się jednością, gdzie nie żyje się komunią między braćmi, tam także komunia z Bogiem w Trójcy nie jest żywa ani prawdziwa" - przestrzegł abp Gądecki.

Cytując słowa Zbawiciela - "Bo gdzie są dwaj albo trzej zebrani w imię moje, tam Ja jestem pośród nich” (Mt 18,20) - abp Gądecki przypomniał o stałej obecności zmartwychwstałego Chrystusa wśród swoich uczniów w Osobie Ducha. Obecność ta nigdy się nie skończy - mówił metropolita poznański.

Nawiązując do 200-lecia diecezji siedleckiej, przewodniczący KEP stwierdził, że jej rysami charakterystycznymi w ciągu wieków było miejsce spotkania się odmiennych kultur i religii. "Z tego zrodziły się dzieje konfrontacji z carską Rosją, męczeństwo unitów, prześladowanie tutejszych biskupów i duchowieństwa oraz wiernych świeckich, ale i znamienne ich powtarzające się cechy takie jak opieka nad biednymi i apostolstwo trzeźwości" - zaznaczył abp Gądecki.

Przypomniał, że gdy w 1818 erygowano Diecezję Janowską czyli Podlaską ze stolicą biskupią w Janowie, wtedy obecny kościół Trójcy Świętej został podniesiony do godności katedry.

Zaznaczył też, że dekret Kongregacji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów z 1989 r. wspomina, iż papieże obdarzają tytułem bazyliki kościoły wyróżniające się wartością kulturową i duszpasterską, posiadające ściślejszy związek z katedrą św. Piotra na Watykanie.

Przewodniczący KEP zwrócił uwagę, że Stolica Apostolska stawia bazylikom wysokie wymagania. Chodzi m.in. o przepowiadanie Słowa Bożego z wszelką starannością i głębią oraz wyjątkowa dbałość o kult, który jak najdokładniej winien odpowiadać przepisom liturgicznym.

Ponadto kościoły te winny być ośrodkami pulsującymi aktywnym życiem duszpasterskim, szerszą dostępnością do Eucharystii, do sakramentu pokuty i pojednania oraz innych sakramentów.

Abp Gądecki wyraził serdeczne podziękowania papieżowi Franciszkowi za decyzję o ogłoszeniu janowskiej kolegiaty tytułem bazyliki mniejszej. Wszystkim pracującym w świątyni kapłanom życzył wielu Bożych błogosławieństw dla jak najstaranniejszego wypełnienia waszych zadań duszpasterskich związanych z tytułem „Bazylika Mniejsza”.

***

Budowę kościoła rozpoczęto w 1714 r. staraniem biskupa łuckiego Aleksandra Wyhowskiego. Świątynia została konsekrowana przez bp. Stefana Bogusława Rupniewskiego w 1735 r. W 1741 r. podniesiono ją do godności kolegiaty.

W latach 1818 - 1867 kościół był katedrą biskupów podlaskich. Świątynia była dwukrotnie przebudowywana: w 1859 r. i 1919 r. Barokowe wyposażenie pochodzi z XVIII w. Cenną własnością świątyni są relikwie (krew i prochy) św. Wiktora, męczennika z III w., ofiarowane przez papieża Piusa IX w 1859 r.

W kościele tym znajduje się sarkofag i pomnik biskupa, poety i historyka Adama Naruszewicza (1733-1796), który w Janowie Podlaskim spędził ostatnie lata swego życia. Naruszewicz należał do najbliższego otoczenia Stanisława Augusta, uczestniczył w obiadach czwartkowych. Uczestniczył w obradach Sejmu Czteroletniego, po przystąpieniu króla do targowicy wycofał się z życia politycznego.

Jego obfita twórczość poetycka (oda, satyry, sielanki, liryki refleksyjne) służyła propagowaniu królewskiego programu reform. Pisał wiersze głównie o charakterze okolicznościowo-moralizatorskim, usiłując godzić barokowe tradycje stylistyczne z dążeniami klasycystycznej odnowy poezji. Był również dramatopisarzem oraz tłumaczem licznych dzieł z literatury antycznej i współczesnej francuskiej.