W kościele parafialnym w Zagórzu znajduje się słynący łaskami
obraz Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Malowany na drewnianym
podobraziu techniką temperową i bogato złocony, stanowi ciekawy przykład
gotyckiego malarstwa tablicowego Małopolski. Obraz ten słynie czcią
w liczącej ponad 250 lat parafii, a także w okolicy. Matka Boża z
Zagórza nazywana była bowiem "Panią Bieszczadzką", a przybywali do
Niej niegdyś nie tylko wierni z okolicy, ale również pątnicy ze Słowacji
i Węgier i to zarówno łacinnicy, jak również greckokatoliccy Łemkowie.
Wraz z upływem czasu kult Matki Bożej w zagórskim obrazie nieco przygasł,
ale obecnie znów obserwuje się jego wyraźne ożywienie.
Z tym obrazem związana jest piękna legenda, która znacznie
cofa czas powstania dzieła, w stosunku do podawanego przez historyków
sztuki. Opowiada ona o widzeniu króla Kazimierza Wielkiego, jakie
miał, gdy odpoczywał w Zagórzu podczas wyprawy na Wschód. Król w
czasie snu widział Matkę Bożą, która przepowiedziała mu zwycięstwo.
Jakiś czas później zobaczył na własne oczy to, co oglądał we śnie
- scenę z widzenia rozpoznał na napotkanym obrazie. Postanowił zatem
ufundować w Zagórzu kaplicę i w niej umieścić ów obraz, przekazując
w tym celu stosowne uposażenia.
Źródła historyczne podają, że około roku 1343 istniała
w Zagórzu kaplica pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, która
podlegała jako filia parafii w Porażu. Pierwotne uposażenie kaplicy
zagórskiej przepadło w ciągu wieków. Proboszcz Poraża ks. Piotr Głoski
ufundował przy tej kaplicy w roku 1697 prebendę, którą następnie
powiększył w roku 1724 Piotr Konstanty Stadnicki ze Stadnik, kasztelan
biecki. Do powstania samodzielnej parafii przyczynili się małżonkowie
Józef z Tęczyna Ossoliński, chorąży dworu Królestwa Polskiego i jego
żona Teresa ze Żmigrodu Stadnicka. Oni też znacznie powiększyli uposażenie
dotychczasowej prebendy w Zagórzu. Pierwotna gotycka kaplica z czasów
Kazimierza Wielkiego, została przebudowana i powiększona w roku 1697
w stylu barokowym. Biskup przemyski Wacław Hieronim Sierakowski poświęcił
ten rozbudowany kościół w roku 1745, a w roku 1750 erygował przy
nim samodzielną placówkę duszpasterską. Do nowej parafii od początku
należały miejscowości: Zagórz, Wielopole i Zasław.
Znajdujący się w głównym ołtarzu zagórskiego kościoła
parafialnego łaskami słynący obraz przedstawia opisany przez św.
Łukasza Ewangelistę moment przekazania przez Archanioła Gabriela
przesłania Bożego, iż Maryja została wybrana na Matkę dla Zbawiciela.
Scena ta rozgrywa się na tle złotego parawanu, ozdobionego roślinnym
ornamentem. Archanioł w bogatych, brokatowych szatach przyklęka trzymając
w lewej dłoni banderolę ze słabo dziś czytelnym gotyckim napisem:
AVE MARIA GRATIA PLENA (Zdrowaś Maryjo, łaskiś pełna), a prawą wskazuje
na modlącą się Dziewicę. Poniżej skrzydeł Archanioła widać małą postać
pazia podtrzymującego szatę Zwiastuna. Obraz dzieli na dwie części
wysoki pulpit klęcznika, na którym widnieje otwarta Księga. W prawej
części obrazu widzimy klęczącą Maryję Pannę, która zwraca się w stronę
Archanioła z rozłożonymi rękami. Nad Jej głową otoczoną aureolą dwaj
aniołowie podtrzymują dużą, ozdobną koronę. Charakterystyczne dla
tego obrazu jest to, że w lewej górnej jego części uwidoczniony jest
Bóg Ojciec, który posyła w stronę Dziewicy z Nazaretu klęczące Dzieciątko
Jezus na drodze promienistej. Scena Wcielenia Zbawiciela rozgrywa
się w pomieszczeniu, które ma posadzkę składającą się z zielonych
i jasnoszarych, żółtawych prostokątów. Cały obraz jest ujęty w drewnianą,
polichromowaną ramę o ciemnoczerwonym profilu zewnętrznym.
W roku 1966, staraniem ówczesnego proboszcza ks. Józefa
Winnickiego dokonano gruntownej konserwacji obrazu. Prace konserwatorskie
podyktowane były koniecznością zlikwidowania żerujących w deskach
drewnojadów oraz wzmocnienia najbardziej zniszczonych partii podobrazia
i warstw malarskich. Już pobieżny przegląd lica obrazu pozwolił stwierdzić,
że jest on w znacznej mierze przemalowany. Mogło to mieć miejsce
podczas wcześniejszych renowacji (jedna była pod koniec XIX w., o
czym świadczy napis na odwrocie: "rest. Kopystyński 1878", a druga
w roku 1912). Przeprowadzający konserwację obrazu prof. Wojciech
Kurpik przywrócił go do stanu pierwotnej świetności, określając (
na podstawie badania warstw malarskich i stylu) czas jego powstania
na koniec wieku XV lub początek XVI.
Biorąc pod uwagę te badania można wysunąć przypuszczenia,
że obraz Matki Boskiej czczony od XVII w. w kościele parafialnym
w Zagórzu znalazł się tam jako wyraz kontynuacji szczególnej czci
miejscowego ludu dla Najświętszej Maryi Panny oraz osobistej pobożności
króla Polski Kazimierza Wielkiego.
Trudno jest o dokładne przedstawienie początków kultu
obrazu z Zagórza. Najważniejszym przekazem źródłowym jest napisane
po łacinie dzieło jezuity Michała Krasuskiego, wydane w Kaliszu w
1669 r. i zatytułowane: Regina Poloniae Mater Dei, Maria. Autor opisuje
tu swoją pielgrzymkę, jaką odbywał w intencji Ojczyzny oraz na podziękowanie
za ocalenie podczas wojny. Oprócz znajdujących się tam opisów piękna
bieszczadzkich krajobrazów odnajdujemy najstarszy opis zagórskiego
obrazu oraz tytuły: "Pani Bieszczadzka", "Nadzieja upadających na
duchu" i "Przyjaciółka dla wszystkich" - jakimi określa autor przedstawioną
na nim Matkę Bożą.
Wyrazem kultu są nie tylko łaski otrzymywane i prośby
zanoszone do Pani Zagórskiej, ale także troska o piękno Jej sanktuarium,
wyrażana przez dary i ofiary wiernych na ten cel. Widoczne to było
zwłaszcza od czasu, gdy parafia Zagórz stała się samodzielną placówką.
Z różnym powodzeniem kult rozwijał się do czasów II wojny światowej.
Wybuch wojny był trudnym sprawdzianem dla ośrodka zagórskiego: mieszkańcy
zostali rozproszeni, a proboszcz ks. Władysław Wójcik został wywieziony
do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, gdzie został zamordowany
w 1940 r.
Lata powojenne przyniosły nowe ożywienie kultu Matki
Bożej. Mimo nowej sytuacji polityczno-religijnej w kraju, migracji
ludności i przybycia na teren parafii przeszło połowy mieszkańców
z innych części Polski - kult Najświętszej Maryi Panny rozwijał się
nadal. Wprawdzie nie było już licznych pielgrzymek z odległych miejscowości,
ale mieszkańcy okolicznych parafii tłumnie nawiedzali sanktuarium
podczas dorocznych odpustów: na Zwiastowanie (25 marca), Nawiedzenie (
tradycyjnie 2 lipca) i Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (15
sierpnia). O rozwój kultu troszczyli się kolejni, powojenni proboszczowie:
ks. Adam Fuksa (1940-1965), ks. Józef Winnicki (1965-1995), ks. Adam
Michalski (1995-1999). Obecny proboszcz, ks. Józef Kasiak kontynuuje
wysiłek jeszcze większego ożywienia kultu, a także podjął starania
o uroczystą koronację Wizerunku.
Zagórska Pani, podaj nam dłoń,
Bądź zawsze z nami od złego chroń
Gwiazdą przewodnią w ciemności bądź,
Matko, Królowo, Ty nami rządź!
Pomóż w rozwoju naszego portalu