W roku obecnym przypada 80. rocznica ustanowienia w Warszawie Grobu Nieznanego Żołnierza. Sama idea zrodziła się wcześniej, niemal tuż po zwycięstwie nad bolszewikami. Przeciągające się dyskusje zostały przerwane nagłym faktem - 2 grudnia 1924 r. w nocy ktoś położył pod pomnikiem księcia Józefa Poniatowskiego, stojącym wówczas przed Pałacem Saskim na pl. Saskim, płytę z napisem: „Nieznanemu Żołnierzowi”. Wówczas otoczenie późniejszego Grobu Nieznanego Żołnierza wyglądało zupełnie inaczej niż dziś - stał tam dwuskrzydłowy Pałac Saski, połączony monumentalną kolumnadą na 11 arkadach. Mieściły się w nim ważne instytucje wojskowe. To usytuowanie było godnym miejscem na mauzoleum.
W trzy dni po złożeniu wspomnianej płyty pod pomnikiem księcia Józefa nieznana osoba postawiła urnę z wiecznym zniczem. Był to więc niejako tymczasowy Grób Nieznanego Żołnierza. Po upływie kilku lat zdradzono tajemnicę - tablicę złożyło Zjednoczenie Polskich Stowarzyszeń Rzeczypospolitej, a urnę ufundował Emil Rauer.
Konkretne starania o ustanowienie Grobu podjęto w 1925 r. W obecności przedstawicieli wojska i wybitnych osobistości cywilnych 4 kwietnia odbyło się losowanie, z jakiego miejsca mają być ekshumowane bezimienne zwłoki spośród 15 pobojowisk z lat 1918-20. Z tej okazji odbyła się wielka i podniosła uroczystość. Wylosowano pobojowisko lwowskie. Uważano, że wybór pobojowiska nie mógł wypaść lepiej. Terenem ekshumacji we Lwowie był Cmentarz Obrońców Lwowa z 275 bezimiennymi mogiłami. Po skomplikowanej procedurze próbnych ekshumacji kilku trumien matka jednego z poległych wskazała wybraną trumnę. Po jej otwarciu przekonano się, że był to szeregowy ochotnik w maciejówce, z głową przedziurawioną kulą i strzaskaną nogą. Trumnę tę włożono do nowej trumny wyłożonej metalem i zalutowano. Następnie trumna została uroczyście postawiona w katedrze lwowskiej na monumentalnym katafalku. Po doniosłym nabożeństwie 1 listopada trumnę złożono na dworcu we Lwowie, a nocą z 1 na 2 listopada umieszczono w wagonie pociągu jadącego do Warszawy. Na całym szlaku, mimo nocy, tłumy oddawały cześć bohaterowi. W Warszawie oczekiwał rząd i wojsko. O godz. 6.00 rano trumnę przewieziono z Dworca Głównego do katedry. O godz. 10.00 kard. Aleksander Kakowski odprawił Mszę św. pontyfikalną w obecności Prezydenta, rządu, generalicji i dyplomacji.
Po uroczystościach w katedrze kondukt wyruszył na pl. Saski (dziś Piłsudskiego). Towarzyszyły mu niezliczone tłumy. Trumnę złożono w uprzednio przygotowanym miejscu pod arkadami kolumnady Pałacu Saskiego.
Projektantem mauzoleum był artysta rzeźbiarz Stanisław Ostrowski. Przed wojną mauzoleum prezentowało się bardzo dostojnie; przetrwało wojnę i okupację, choć Pałac Saski był wypalony w czasie Powstania Warszawskiego. Dopiero komuniści rozebrali ruiny, w tym - zachowaną kolumnadę i arkady, pozostawiając tylko fragment wspaniałego założenia. Pozamieniano również tablice, wprowadzając własne.
Grób Nieznanego Żołnierza wciąż czeka na odbudowę Pałacu Saskiego.
Pomóż w rozwoju naszego portalu