Zwołany przez papieża Jana XXIII Sobór Watykański II odbył się w latach 1962-65. Był najważniejszym wydarzeniem w życiu Kościoła naszych czasów, a także wyjątkowym wydarzeniem kulturalnym XX wieku. Na użytek uczestników, ok. 5000 biskupów z całego świata, stworzony został nowy słownik łaciński, aby mogli oni debatować o problemach współczesnego świata. Łacina była bowiem oficjalnym językiem Vaticanum II.

Dzieło odnowy

Ogłoszone przez ostatni sobór dokumenty określają życie i misję Kościoła po dzień dzisiejszy. Do tych dokumentów często odwoływali się papieże – św. Jan Paweł II i Benedykt XVI. W poważnych opracowaniach pojawiają się opinie, że głównym architektem wiekopomnego dzieła odnowy Kościoła był francuski dominikanin o. Ives Congar (1904-95). Dla uznania jego wyjątkowego wkładu w to dzieło papież Jan Paweł II wyniósł francuskiego teologa w 1994 r. do godności kardynalskiej.

Powołanie

Ives Marie Joseph Congar urodził się 13 kwietnia 1904 r. w Sedanie w Ardenach francuskich. W 1925 r. wstąpił do dominikanów. Nastąpiło to po trwającej rok służbie wojskowej w jednostce strzelców alpejskich. Jeszcze przed rozpoczęciem swojego zakonnego nowicjatu był słuchaczem wykładów znanego filozofa Jacques`a Maritaina (1882-1973). Dodajmy, że jako dziecko przeżył koszmar I wojny światowej, w której zginęło 1,5 mln Francuzów.

Po przejściu wymaganego przez prawo kościelne nowicjatu skierowany został do dominikańskiego konwentu studiów w Soulchoir, które działało w niewielkiej, położonej na terytorium Belgii wsi, niedaleko starej stolicy biskupiej w Tournai. Wspomniany dom studiów zasłynie później jako jedno z centrów odnowy myśli teologicznej. Wśród mistrzów, którzy tam nauczali, wymienić należy zwłaszcza szeroko później znanego Marie-Dominicque’a Chenu (1895-1990).

Ośrodek Saulchoir

W dominikańskim ośrodku Saulchoir zajmowano się głównie myślą św. Tomasza z Akwinu. W sposób wyjątkowy podejmowano też pogłębione studium biblijnych i patrystycznych źródeł teologii.

Ojcowie Kościoła i inni myśliciele często nawróceni z pogaństwa podjęli od początków chrześcijaństwa trud wyrażenia objawionych prawd wiary. W tym celu posługiwali się pojęciami i językiem współczesnej im kultury. W Saulchoir podjęto więc trud powrotu do źródeł – ad fontes. Ten kierunek poszukiwań stał się także osią refleksji soborowych.

Około 5 tys. biskupów z całego świata wzięło udział w Soborze Watykańskim II.

Podziel się cytatem

W 1932 r. Ives Congar został mianowany profesorem w Saulchoir. Powierzono mu wykłady z zakresu eklezjologii, czyli tej gałęzi teologii, która koncentruje się na samej naturze i specyfice misji Kościoła. W tamtych czasach traktat poświęcony Kościołowi omawiany był w ramach kursu apologetyki, a więc w optyce raczej obronnej i polemicznej. Zasługą młodego profesora było wprowadzenie traktatu De Ecclesia (o Kościele) w program wykładów z teologii dogmatycznej.

Postawa ekumeniczna

Korzenie postawy ekumenicznej o. Congara można odnaleźć w jego domu rodzinnym, w którym rodzice utrzymywali przyjazne kontakty z protestantami i Żydami.

Od 1935 r. Congar angażował się w rodzące się wówczas inicjatywy ekumeniczne. Jako młody wykładowca teologii zaprosił do dominikańskiego klasztoru Juvisy grupę znanych teologów. Byli wśród nich biblista Karl Barth, który był protestantem, badacz i odnowiciel myśli św. Tomasza Etienn Gilson i Jacques Maritain, filozof, tomista, późniejszy świecki audytor soborowy oraz Gabriel Marcel, katolicki egzystencjalista. Było to wydarzenie bez precedensu. W 1937 r. teolog odwiedził Anglię i gościł u tamtejszego hierarchy A.M. Ramsey`a, późniejszego arcybiskupa Canterbury i przyjaciela papieża Pawła VI.

Ekumeniczny charyzmat francuskiego dominikanina poprowadził go także do prawosławia. Znacząca rolę odegrały tutaj jego kontakty z seminarium rosyjskim św. Bazylego w Lille. W 1937 r. pojawiła się jego pierwsza książka poświęcona problemowi podzielonych chrześcijan (Chretiens desunis).

Tajemnica Kościoła

Dominikański teolog w swoich poszukiwaniach źródeł i badaniach historycznych koncertował się na zagadnieniach ekumenicznych i tajemnicy Kościoła. Takie podejście przełamywało trwającą niemal od 400 lat postawę kontr-reformy, w której Kościół widział siebie jako społeczność i instytucję doskonałą. Wizje Kościoła zawężano do struktur zewnętrznych, podkreślano ich wymiar prawny, w niewielkim stopniu wskazywano na aspekt tajemnicy. Ojciec Congar podkreślał, że tajemnica Kościoła ma swoje źródło w tajemnicy Trójcy Świętej i życia Osób Boskich. Wcielenie Syna Bożego umożliwia każdemu człowiekowi uczestnictwo w życiu Kościoła, który wkracza w sposób widzialny w świat ludzkich spraw i wypełnia z Bożego nadania swą misję zbawczą i nauczającą.

Ojciec Congar podkreślał, że tajemnica Kościoła ma swoje źródło w tajemnicy Trójcy Świętej i życia Osób Boskich.

Podziel się cytatem

Francuski dominikanin w swych rozprawach teologicznych ukazał w sposób wnikliwy żywą obecność Chrystusa w tajemnicy Kościoła. Podjął on próbę ponownego zdefiniowania sięgających jeszcze starożytności słów nicejsko-konstantynopolitańskiego wyznania wiary, w którym Kościół określony jest jako jeden, święty i katolicki (unam sanctam, catholicam Ecclesiam). Według o. Congara to właściwie rozumiana katolickość zawiera w sobie wymiar ekumeniczny.

Reformatorskie poglądy

Jesienią 1939 r. konwent studiów Saulchoir został przeniesiony z Belgii do Etoilles pod Paryżem. W 1941 r. znane paryskie wydawnictwo Cerf opublikowało książkę Szkice o misterium Kościoła. Kolejne dzieło, wydane w 1950 r., nosi tytuł Prawdziwa i fałszywa reforma w Kościele. To obszerne dzieło wywołało duży rezonans w licznych środowiskach. Autor przeprowadził gruntowną analizę odpowiednich tekstów biblijnych, a także pism Ojców Kościoła i wskazał na elementy Tradycji, które jako dane przez Chrystusa są niezmienne, i równolegle na te elementy, które stanowią swoistą szatę kulturową z natury rzeczy zmienną i historycznie uwarunkowaną.

Wcielenie Syna Bożego umożliwia każdemu człowiekowi uczestnictwo w życiu Kościoła, który wkracza w sposób widzialny w świat ludzkich spraw i wypełnia z Bożego nadania swą misję zbawczą i nauczającą.

Podziel się cytatem

Kościół Chrystusa czerpie z niezmierzonych darów Zbawiciela i przybliża w każdej epoce historii człowiekowi swoje ludzkie oblicze zmienne i reformowalne. Na końcu swojego dzieła o. Congar proponuje otwartą, braterską debatę nad możliwą reformą w Kościele. Jego tezy wywołały pewien ferment i spowodowały reakcje ze strony watykańskiego Świętego Oficjum, które stoi na straży integralności doktryny wiary. Dominikański teolog otrzymał sformułowane 6 lutego 1952 r. ostrzeżenie i polecenie, aby od tego momentu wszystkie jego publikacje poddane były uprzedniej ocenie watykańskich cenzorów.

Rehabilitacja

Dzisiaj wiadomo już, że te decyzje zostały wywołane zamiarem przekładu wspomnianego dzieła na język włoski. Wiadomo również, że refleksje o. Congara spotkały się z życzliwym zainteresowaniem niektórych watykańskich osobistości, m.in. Giovanniego Battisty Montinniego z Sekretariatu Stanu, późniejszego papieża Pawła VI.

Ostrzeżenie nie zahamowało tempa twórczości teologicznej dominikanina. Kolejne znaczące dzieło wydane w 1953 r. poświęcone zostało misji laikatu w życiu i posłannictwie Kościoła. Ten doniosły temat pojawił się za sprawą dwóch papieży Piusa XI (zm. 1939 r.) i Piusa XII, a także rozwoju Akcji Katolickiej. Autor podnosi sprawę konsekracji chrześcijan przez sakrament chrztu i ich posłannictwo kapłańskie, królewskie i prorockie we wspólnocie ludu Bożego.

Jesienią 1958 r. zmarł papież Pius XII, a jego następca Jan XXIII w styczniu 1959 r. ogłosił zamiar zwołania soboru powszechnego. Uformowana została teologiczna komisja przygotowawcza. Życzeniem nowego papieża było, aby został do niej powołany o. Ives Congar. Zostało to przyjęte jako rehabilitacja dominikańskiego teologa.

Udział w soborze

Ojciec Congar był człowiekiem niezwykłej pracowitości. Wyznał w jednym z wywiadów, że pracuje 11 godzin dziennie. Do dnia inauguracji Vaticannum II opublikował ok. 700 różnych rozpraw teologicznych. Jako ekspert uczestniczył w czterech sesjach soborowych. Jego idee obecne są w kluczowych dokumentach, a zwłaszcza w Konstytucji Duszpasterskiej (schemat XIII), w Konstytucji dogmatycznej o Kościele, w Dekrecie o ekumenizmie i Deklaracji o wolności religijnej.