Stan wojenny z perspektywy 2016 roku

Stan wojenny był przede wszystkim wynikiem zwycięstwa logiki siły nad logiką dialogu. Komuniści w sierpniu 1980 r. podpisali porozumienia społeczne, a niemalże jednocześnie rozpoczęli przygotowania do wprowadzenia w życie wariantu siłowego. Zmuszeni do kapitulacji przez falę strajkową i mądrze zorganizowany protest nie zamierzali godzić się z perspektywą trwałego wpisania w system masowego, niezależnego od władzy, mającego aspiracje podmiotowe ruchu społecznego, który słusznie był przez nich postrzegany jako śmiertelne zagrożenie dla fundamentów istniejącego ładu, zwłaszcza monopolu niekontrolowanej władzy. Z tej perspektywy stan wojenny był nieunikniony, mimo złudzeń środowisk solidarnościowych, opierających się na przekonaniu o sile ruchu. Komuniści udowodnili, że nie są partnerem wiarygodnym, który dotrzymuje podjętych zobowiązań.

Przyczyny i skutki

Reklama

Stan wojenny w sposób dramatyczny pokazał zależność kraju od ZSRR, dla którego Solidarność była „kontrrewolucją”, którą trzeba było za wszelką cenę zniszczyć. I w osobie gen. Wojciecha Jaruzelskiego Moskwa znalazła wygodne narzędzie realizacji własnych interesów. Dlatego doszło do wyprowadzenia polskiego wojska przeciw własnemu narodowi. Co więcej, generał zabiegał w Moskwie jeszcze przed 13 grudnia o gwarancję pomocy militarnej, gdyby własnymi siłami nie udało mu się skutecznie zdławić spodziewanego oporu. Stan wojenny miał obronić władzę komunistów przy pomocy milicyjnych pałek, wbrew woli zdecydowanej części narodu. Był wojną wydaną mu w imię interesów wąskiej, skompromitowanej grupy ludzi oraz w interesie obcego mocarstwa, dla którego utrzymanie się tej grupy przy władzy było warunkiem kontroli nad Polską. I dzisiaj mamy problem z obroną naszej suwerenności, której zagrażają siły zewnętrzne. I dzisiaj są środowiska, które chętnie odwołują się do polityków z innych krajów czy do instytucji unijnych, by rozgrywać nasze wewnętrzne spory kosztem ograniczania naszej podmiotowości.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Reklama

Stan wojenny w decydujący sposób wpłynął na naszą drogę ku wolności w II połowie lat 80. minionego wieku. Otóż gdy polityka siły zapoczątkowana przez gen. Jaruzelskiego 13 grudnia skończyła się fiaskiem, bo nie rozwiązała żadnego z istotnych problemów kraju, a wręcz pogłębiła je do poziomu, który znów groził masowymi protestami pod koniec dekady, komuniści wykorzystali osłabienie i podziały w obozie solidarnościowym, by zaplanować i przeprowadzić strategiczną operację, która miała im zagwarantować miękkie lądowanie. Wykreowali sobie tzw. konstruktywną opozycję, z którą zawarli polityczny kontrakt w czasie Okrągłego Stołu. Zapewnił on im zachowanie pakietu kontrolnego władzy, czyli utrzymanie kontroli nad ośrodkami decyzyjnymi, za cenę powrotu na scenę nowej Solidarności i reglamentowy jej udział w rządach, a przede wszystkim zrzucenie na nią odpowiedzialności za całkowitą zapaść kraju. Ów kontrakt otworzył wprawdzie drogę do powolnych zmian, ale jednocześnie spowolnił je przez: opóźnienie prawdziwe wolnych, w pełni demokratycznych wyborów parlamentarnych i prezydenckich, ciągłość kadrową we wszystkich niemalże dziedzinach życia państwowego w kolejnej dekadzie, marginalizowanie opozycji antyokrągłostołowej, brak lustracji, dekomunizacji oraz ważnych zmian społecznych, np. reprywatyzacji. Filozofia braku rozliczeń została przypieczętowana prezydenturą gen. Jaruzelskiego – wybranego nie przez naród, ale przez kontraktowy Sejm – paleniem akt PZPR i SB, fraternizacją części elit solidarnościowych z komunistami oraz bezkarnością morderców i ich mocodawców. To dlatego w innych krajach demokratyczne zmiany następowały szybciej niż w Polsce. To dlatego gen. Wojciech Jaruzelski i gen. Czesław Kiszczak byli przez kolejne lata fetowani przez dużą część elit okrągłostołowych jako architekci polskiej demokracji. To z tego powodu byli esbecy otrzymywali przez kolejne dekady emerytury przewyższające kilkakrotnie emerytury zwykłych ludzi. To dlatego dziś mamy problem z prawdą o przeszłości, np. o roli agentury komunistycznej, o rzeczywistym przebiegu i znaczeniu Okrągłego Stołu czy np. o Żołnierzach Wyklętych. Do dzisiaj odczuwamy skutki uwłaszczenia nomenklatury, czyli przejęcia przez środowiska dawnych właścicieli PRL-u dużej części majątku narodowego, przy braku ustawy reprywatyzacyjnej, co powraca dziś w postaci gigantycznych afer w stolicy.

Zdławione nadzieje

Stan wojenny był bardzo poważnym ciosem zadanym ruchowi Solidarność. Rozbił jego jedność, pogłębił podziały, które przed Okrągłym Stołem za sprawą arbitralnych decyzji podejmowanych przez środowisko związane z Lechem Wałęsą doprowadziły do pogwałcenia zasad demokracji wewnątrz związku. Stąd duża część obozu solidarnościowego nie wzięła udziału w rozmowach z komunistami, a później była marginalizowana przez układ okrągłostołowy. Nowa Solidarność, reaktywowana w 1989 r., nie była już tą samą z 1980 r. i nigdy nie odbudowała swojego autorytetu w społeczeństwie.

Wojna wypowiedziana przez juntę Jaruzelskiego narodowi w brutalny sposób zdławiła wielkie nadzieje milionów Polaków, a wraz z nimi także wielką energię społeczną, którą tylko na krótko zdołano uruchomić w czasie wyborów kontraktowych. W ten sposób stan wojenny przyczynił się do wyrzucenia z kraju setek tysięcy ludzi, zwłaszcza młodych, tak bardzo potrzebnych na miejscu. Te straty są do dzisiaj nie do przecenienia.

Ofiary stanu wojennego, a także te z II połowy lat 80., nawet w 1989 r.! (śmierć trzech duchownych), nie pozwalają nam dzisiaj bez zastrzeżeń zgodzić się z twierdzeniem, że suwerenność i demokrację dali nam na tacy architekci Okrągłego Stołu, a nasza rewolucja miała pokojowy przebieg. To ciągle jest zobowiązanie, bo za wolność zapłaciliśmy ogromną cenę. Kiedyś trzeba będzie zdać sprawę z tego, co z nią zrobiliśmy...

Wreszcie stan wojenny pokazał, jak bardzo Kościół dzieli los narodu. Poza tym, że prowadził wiele dzieł charytatywnych, udzielał pomocy internowanym i ich rodzinom, był dla miażdżonych przez potop przemocy wyspą wolności. Dzięki pielgrzymkom Jana Pawła II w 1983 i 1987 r. był także olbrzymim wsparciem dla ruchu Solidarność w trudnych latach po stanie wojennym. Najpiękniejszym owocem tej służby narodowi była ofiara bł. ks. Jerzego Popiełuszki, którego testament duchowy, oparty na ewangelicznej prawdzie, odwadze, wolności i dobru zwyciężającemu zło, jest dziś szczególnie aktualny.

Drodzy bracia i siostry, W ostatnich katechezach widzieliśmy, jak czytanie i rozważanie Pisma Świętego w modlitwie osobistej i wspólnotowej otwierają na słuchanie Boga, który do nas mówi i rozbudzają światło, aby zrozumieć teraźniejszość. Dzisiaj chciałbym mówić o świadectwie i modlitwie pierwszego męczennika Kościoła, św. Szczepana, jednego z siedmiu wybranych do posługi miłości względem potrzebujących. W chwili jego męczeństwa, opowiedzianej w Dziejach Apostolskich, ujawnia się po raz kolejny owocny związek między Słowem Bożym a modlitwą. Szczepan został doprowadzony przed trybunał, przed Sanhedryn, gdzie oskarżono go, iż mówił, że „Jezus Nazarejczyk zburzy...[świątynię] i pozmienia zwyczaje, które nam Mojżesz przekazał” (Dz 6, 14). Jezus podczas swego życia publicznego rzeczywiście zapowiadał zniszczenie świątyni Jerozolimskiej: „Zburzcie tę świątynię, a Ja w trzech dniach wzniosę ją na nowo” (J 2,19). Jednakże, jak zauważył św. Jan Ewangelista, „On zaś mówił o świątyni swego ciała. Gdy więc zmartwychwstał, przypomnieli sobie uczniowie Jego, że to powiedział, i uwierzyli Pismu i słowu, które wyrzekł Jezus” (J, 21-22). Mowa Szczepana przed trybunałem, najdłuższa w Dziejach Apostolskich, rozwija się właśnie na bazie tego proroctwa Jezusa, który jako nowa świątynia inauguruje nowy kult i zastępuje ofiary starożytne ofiarą składaną z samego siebie na krzyżu. Szczepan pragnie ukazać, jak bardzo bezpodstawne jest skierowane przeciw niemu oskarżenie, jakoby obalał Prawo Mojżesza i wyjaśnia swoją wizję historii zbawienia, przymierza między Bogiem a człowiekiem. Odczytuje w ten sposób na nowo cały opis biblijny, itinerarium zawarte w Piśmie Świętym, aby ukazać, że prowadzi ono do „miejsca” ostatecznej obecności Boga, jakim jest Jezus Chrystus, a zwłaszcza Jego męka, śmierć i Zmartwychwstanie. W tej perspektywie Szczepan odczytuje też swoje bycie uczniem Jezusa, naśladując Go aż do męczeństwa. Rozważanie Pisma Świętego pozwala mu w ten sposób zrozumieć jego misję, jego życie, chwilę obecną. Prowadzi go w tym światło Ducha Świętego, jego osobista, głęboka relacja z Panem, tak bardzo, że członkowie Sanhedrynu zobaczyli jego twarz „podobną do oblicza anioła” (Dz 6, 15). Taki znak Bożej pomocy, przypomina promieniejące oblicze Mojżesza, gdy zstępował z góry Synaj po spotkaniu z Bogiem (por. Wj 34,29-35; 2 Kor 3,7-8). W swojej mowie Szczepan wychodzi od powołania Abrahama, pielgrzyma do ziemi wskazanej przez Boga, którą posiadał jedynie na poziomie obietnicy. Następnie przechodzi do Józefa, sprzedanego przez braci, którego jednak Bóg wspierał i uwolnił, aby dojść do Mojżesza, który staje się narzędziem Boga, aby wyzwolić swój naród, ale napotyka również wielokrotnie odrzucenie swego własnego ludu. W tych wydarzeniach, opisywanych przez Pismo Święte, w które Szczepan jest, jak się okazuje religijnie zasłuchany, zawsze ujawnia się Bóg, który niestrudzenie wychodzi człowiekowi naprzeciw, pomimo, że często napotyka uparty sprzeciw, i to zarówno w przeszłości, w chwili obecnej jak i w przyszłości. W tym wszystkim widzi on zapowiedź sprawy samego Jezusa, Syna Bożego, który stał się ciałem, który - tak jak starożytni Ojcowie - napotyka przeszkody, odrzucenie, śmierć. Szczepan odwołuje się zatem do Jozuego, Dawida i Salomona, powiązanych z budową świątyni Jerozolimskiej i kończy słowami proroka Izajasza (66, 1-2): „Niebiosa są moim tronem, a ziemia podnóżkiem nóg moich. Jakiż to dom możecie Mi wystawić i jakież miejsce dać Mi na mieszkanie? Przecież moja ręka to wszystko uczyniła” (Dz 7,49-50). W swoim rozważaniu na temat działania Boga w historii zbawienia, zwracając szczególną uwagę na odwieczną pokusę odrzucenia Boga i Jego działania, stwierdza on, że Jezus jest Sprawiedliwym zapowiadanym przez proroków; w Nim sam Bóg stał się obecny w sposób wyjątkowy i ostateczny: Jezus jest „miejscem” prawdziwego kultu. Szczepan przez pewien czas nie zaprzecza, że świątynia jest ważna, ale podkreśla, że „Najwyższy jednak nie mieszka w dziełach rąk ludzkich” (Dz 7, 48). Nową, prawdziwą świątynią, w której mieszka Bóg jest Jego Syn, który przyjął ludzkie ciało. To człowieczeństwo Chrystusa, Zmartwychwstałego gromadzi ludy i łączy je w sakramencie Jego Ciała i Krwi. Wyrażenie dotyczące świątyni „nie zbudowanej ludzkimi rękami” znajdujemy także w teologii świętego Pawła i Liście do Hebrajczyków: ciało Jezusa, które przyjął On, aby ofiarować siebie samego jako żertwę ofiarną na zadośćuczynienie za grzechy, jest nową świątynią Boga, miejscem obecności Boga żywego. W Nim Bóg jest człowiekiem, Bóg i świat kontaktują się ze sobą: Jezus bierze na siebie cały grzech ludzkości, aby go wnieść w miłość Boga i aby „spalić” go w tej miłości. Zbliżenie się do krzyża, wejście w komunię z Chrystusem oznacza wejście w to przekształcenie, wejście w kontakt z Bogiem, wejście do prawdziwej świątyni. Życie i mowa Szczepana nieoczekiwanie zostają przerwane wraz z ukamienowaniem, ale właśnie jego męczeństwo jest wypełnieniem jego życia i orędzia: staje się on jedno z Chrystusem. W ten sposób jego rozważanie odnośnie do działania Boga w historii, na temat Słowa Bożego, które w Jezusie znalazło swoje całkowite wypełnienie, staje się uczestnictwem w modlitwie Pana Jezusa na krzyżu. Rzeczywiście woła on przed śmiercią: „Panie Jezu, przyjmij ducha mego!” (Dz 7, 59), przyswajając sobie słowa Psalmu 31,6 i powtarzając ostatnią wypowiedź Jezusa na Kalwarii: „Ojcze, w Twoje ręce powierzam ducha mojego” (Łk 23,46); i wreszcie, tak jak Jezus zawołał donośnym głosem wobec tych, którzy go kamienowali: „Panie, nie poczytaj im tego grzechu!” (Dz 7, 60). Zauważamy, że chociaż z jednej strony modlitwa Szczepana podejmuje modlitwę Jezusa, to jest ona skierowana do kogo innego, gdyż jest ona skierowana do samego Pana, to znaczy do Jezusa, którego uwielbionego kontempluje po prawicy Ojca: „Widzę niebo otwarte i Syna Człowieczego, stojącego po prawicy Boga” (w. 56). Drodzy bracia i siostry, świadectwo św. Szczepana daje nam pewne wskazania dla naszej modlitwy i życia. Możemy się pytać: skąd ten pierwszy chrześcijański męczennik czerpał siłę do stawiania czoła swoim prześladowcom i aby dojść do daru z siebie samego? Odpowiedź jest prosta: ze swej relacji z Bogiem, ze swej komunii z Chrystusem, z rozważania Jego historii zbawienia, dostrzegania działania Boga, które swój szczyt osiągnęło w Jezusie Chrystusie. Także nasza modlitwa musi się karmić słuchaniem Słowa Bożego w komunii z Jezusem i Jego Kościołem. Drugi element to ten, że św. Szczepan widzi w dziejach relacji miłości między Bogiem a człowiekiem zapowiedź postaci i misji Jezusa. On - Syn Boży - jest świątynią „nie zbudowaną ludzkimi rękami”, w której obecność Boga stała się tak bliska, że weszła w nasze ludzkie ciało, aby nas doprowadzić do Boga, aby otworzyć nam bramy nieba. Tak więc nasza modlitwa powinna być kontemplacją Jezusa siedzącego po prawicy Boga, Jezusa jako Pana naszego, mojego codziennego życia. W Nim, pod przewodnictwem Ducha Świętego, możemy także i my zwrócić się do Boga, nawiązać realny kontakt z Bogiem, z zaufaniem i zawierzeniem dzieci, które zwracają się do Ojca, który je nieskończenie kocha. Dziękuję. tlum. st (KAI) / Watykan