W połowie lat 90. minionego wieku mój znajomy opuścił na stałe Warszawę i wraz z żoną oraz czwórką dorastających dzieci zamieszkał w okolicach Nowego Sącza. Jego motywacją było zapewnienie dzieciom takiego środowiska do wzrastania, w którym mniej będą narażone na zło niszczące proces kształtowania ich człowieczeństwa. Decyzja ta była wyjątkowa, nie słyszałem o innym podobnym przypadku. Wśród większości katolickich rodzin panował wówczas niewzruszony optymizm. Byliśmy przekonani, że bitwa o wiarę i świadomość młodego pokolenia Polaków jest w perspektywie naszego życia ostatecznie wygrana.

Pytanie, jak przekazać depozyt wiary, jest pewnie tak stare jak ludzkość i każde pokolenie musi na nie odpowiedzieć. Nasze dzieci miały możliwość słuchania Papieża Polaka, gdyż urodziły się przed tym pontyfikatem lub w jego pierwszych latach. Zabieraliśmy je na liturgie papieskie podczas kolejnych pielgrzymek. Zostały one nazwane pokoleniem JP2. Dziś wkraczają już powoli w drugą połowę swojego życia i same realizują zadanie przekazania następcom skarbu wiary – jeśli go zachowały i pragną nim obdarować kolejne pokolenia. „Musicie od siebie wymagać, choćby inni od was nie wymagali” – powiedział nam Jan Paweł II, ale z tym nie jest łatwo, gdyż zło bywa bardzo atrakcyjne, a nawet do czasu „fajne”.

Małe dzieci – mały kłopot, wielka radość

Jest sobotni lub niedzielny poranek. Do sypialni rodziców dochodzi z kuchni gwar śmiechów i przekomarzania dzieci. Przygotowują śniadanie. Wy nakryjecie do stołu, a ja usmażę jaja. Na jednej patelni będą równocześnie sadzone i jajecznica – to mistrzostwo świata. Najmłodsze z rodzeństwa pójdzie po mamę i tatę, najstarsze zaparzy kawę. Takie piękne chwile nie trwają jednak długo.

Wpływ rodziców na swoje pociechy kończy się bardzo szybko, dużo wcześniej, niż zaczyna się choćby częściowa ich samodzielność. Dojrzałość biologiczna i niezależność materialna polskiej młodzieży coraz bardziej się od siebie oddalają. W Polsce różnica ta jest niepotrzebnie jeszcze bardziej pogłębiona przez późny wiek zdawania matury. W jakimś stopniu można było to uzasadniać wysokim bezrobociem istniejącym od transformacji ustrojowej do ostatnich lat. Szkoda, że przy ciągłej reformie edukacji zupełnie nie jest dyskutowany powrót do matury w wieku osiągnięcia pełnoletności.

Z sakramentami Pierwszej Komunii św. i bierzmowania w wielkomiejskich rodzinach katolickich zwykle nie ma problemu. Jednak młodzi ludzie nie do końca akceptują indeksy, pieczątki i podpisy, czyli to, że Kościół darzy ich zaufaniem popartym ciągłą kontrolą. Fala ofensywy ideologicznej zagraża dziś naszym szkołom, szczególnie tym w dużych miastach. Istnieją też różnice kulturowe w różnych regionach Polski, postępuje proces likwidacji gimnazjów. Może nadszedł czas, aby przemyśleć wiek i sposób przygotowania młodzieży do „sakramentu dojrzałości chrześcijańskiej”, tak aby nie był on, jak mówią szydercy, „uroczystym opuszczeniem Kościoła w obecności biskupa” czy też by jego brak nie zniechęcał w przyszłości do liturgicznych zaślubin.

Smuga cienia

Zaczyna zwykle narastać już w starszych klasach szkoły średniej. Dziś rodzice o swoich dorastających dzieciach wiedzą mniej niż kiedykolwiek. Jeszcze przed kilkunastoma laty dobrym źródłem informacji był telefon domowy – nie jest to nawet kwestia podsłuchiwania, ale po prostu odebrane połączenie i chwila rozmowy z osobą po drugiej stronie linii. Obecnie istnieją chyba już dziesiątki sposobów porozumiewania się i dialogu bez potrzeby powiedzenia nawet jednego słowa. Dlatego też rodzice często jako ostatni dowiadują się o istniejącym lub planowanym mniej lub bardziej formalnym związku swoich dzieci. Zdarza się, że wybrankiem naszej pociechy i nadziei jest osoba pochodząca z domu, gdzie zwykle leży na stole jedno z pism, których tytułów przez szacunek do czytelników „Niedzieli” nawet nie będę tu wymieniał. Skutkiem związków nieformalnych, tych na próbę, „ad experimentum”, jest zwykle coraz późniejszy wiek urodzenia pierwszego dziecka i często też przekładanie jego chrztu na czas nieokreślony. Jeśli eksperyment kończy się wynikiem negatywnym, zawsze pozostawia ślady.

Ostatni wagon

Rusza, gdy dziecko jest w trzeciej klasie szkoły podstawowej. Jeżeli rodzice nie zapewnią mu przez chrzest i domową lub szkolną katechezę włączenia we wspólnotę Kościoła, traci szansę na otrzymanie wiary jako dziedzictwa rodzinnego. Ubocznym skutkiem będzie również odcięcie dziecka od możliwości pełnego rozumienia na wskroś chrześcijańskiej polskiej kultury. Dla jego rodziców, jeśli byli ochrzczeni, oznacza to jego rzeczywistą apostazję. Często szafarz Komunii św. w domu pełnym ludzi pozostaje sam na sam z Panem Jezusem i starym chorym człowiekiem, gdyż nie ma chętnych do wspólnej modlitwy.

Wśród powodów zobojętnienia religijnego młodzieży często na pierwszym miejscu wymienia się przenikanie kultury zewnętrznej do katolickich rodzin. Jednak obecnie większość polskich rodzin jest już bardzo zróżnicowana religijnie. Atrakcyjny towarzysko wujek żeglarz czy narciarz, z którym wspólnie spędzamy wakacje, ma większy wpływ na nasze dzieci niż my. Jego obojętność i brak praktyk religijnych mogą po wspólnych wakacjach zostawić trudny do cofnięcia ślad. Po prostu dzieci przyjmą do wiadomości, że w niedzielę nie tak już koniecznie idziemy do kościoła.

Czasami tworzymy wokół siebie taką Bożą rodzinę zastępczą. Są to wspólnoty. Nierzadko taka droga pomaga naszym dzieciom w zachowaniu wiary. Znam wiele przykładów rodzin z pokolenia moich dzieci, w których zachowano mocną wiarę, mimo że mieszkają w Warszawie. Można je znaleźć w środowiskach Drogi Neokatechumenalnej, Opus Dei i innych. Wydaje mi się, że kluczem jest intensywne przeżywanie wiary w jedności przez rodziców. We wspólnocie zwykle też więcej mówimy o sobie niż w rodzinie. Jednak bardzo istotny jest wpływ rówieśników, z którymi codziennie przebywają nasze dorastające dzieci. Niestety, reguła jest taka, że im lepsza szkoła, wyższa w rankingach, tym mniej jest uczniów na lekcjach religii.

W ostatnich latach wystąpiły nowe zjawiska, których wcześniej nie było: internet i wielokanałowa telewizja. Telewizor można usunąć – komputera już nie, bo to tak, jakbyśmy zabronili dziecku czytać i pisać. Sieć to nic innego jak globalne drzewo wiadomości dobrego i złego z nieograniczonym dostępem.

Jezu, ufam Tobie

„Biada tobie, Korozain! Biada tobie, Betsaido! Bo gdyby w Tyrze i Sydonie działy się cuda, które u was się dokonały, już dawno by się nawróciły, siedząc w worze pokutnym i w popiele. Toteż Tyrowi i Sydonowi lżej będzie na sądzie niżeli wam” (Łk 10, 13-14).

Doświadczyliśmy cudów – to Solidarność, bezkrwawa transformacja ustrojowa, dzieła Prymasa Tysiąclecia i Jana Pawła II. Czego chcieć więcej?

„Musimy być mocni mocą wiary” – powiedział nam święty polski Papież. Dziś można dodać, że jeśli nie będziemy mocni mocą wiary, to kościół Mariacki i klasztor jasnogórski spłoną nam niczym katedra Notre Dame w Paryżu – od profanacji ikony do spalenia świątyni nie jest już bardzo daleko.

Jezu, ufam Tobie. On nas nigdy nie zawiedzie i czeka na nawrócenie każdego z nas. „Sursum corda!” – W górę serca!

* * *

Wojciech Bobrowski
Mieszkaniec warszawskiego Ursynowa. Stały współpracownik „Niedzieli”.